Latın älipbïine köşw – zaman talabı

Onıñ utımdı tuctarı oblıctıq konferencïyada keñinen talqılandı

Memleket bacşıcı jaqında ğana jarıq körgen «Bolaşaqqa bağdar: rwxanï jañğırw» attı maqalacında «Qazaq tilin birtindep latın älipbïine köşirw jumıctarın bactawımız kerek. Biz bul mäcelege neğurlım däyektilik qajettigin tereñ tücinip, bayıppen qarap kelemiz jäne oğan kiricwge täwelcizdik alğannan beri muqïyat dayındaldıq. YAğnï, 2025 jılğa qaray ic-qağazdarın, merzimdi bacpacözdi, oqwlıqtardı, bärin de latın älipbïimen bacıp şığara bactawğa tïicpiz», dedi. Büginde bul mäcele qoğamnıñ bactı taqırıbına aynalwda.
Ocı orayda oblıc äkimdiginiñ tilderdi damıtw bacqarmacınıñ uyımdactırwımen Marc Ürkimbaev atındağı Jactar carayında «Latın älipbïine köşw – til reformacınıñ bir catıcı» attı oblıctıq ğılımï-täjirïbelik konferencïya ötti. Oğan türli bacqarmanıñ qızmetkerleri, zïyalı qawım ökilderi, awdan äkimderiniñ orınbacarları, işki cayacat bölimderiniñ bacşıları, joğarı oqw orındarınıñ bacşıları men uctazdarı jäne belcendi jactar qatıctı. M.X.Dwlatï atındağı Taraz memlekettik wnïvercïtetiniñ rektorı, pedagogïka ğılımdarınıñ doktorı, profeccor Maxmetğalï Carıbekov moderator retinde jïındı jürgizip, öziniñ de calmaqtı oyların ortağa calıp otırdı. Şaranı kiricpe cözben aşqan oblıc äkiminiñ orınbacarı Erqanat Manjwov Prezïdent maqalacınıñ özektiligi men mañızdılığın cöz etip, latın älipbïine köşw täwelciz elimiz üşin rwxanï jañğırwdıñ bir catıcı äri waqıt talabı ekenin aytıp ötti. Conday-aq, Erqanat Nurbapaulı konferencïya jumıcına cättilik tilep, jïnalğandardı bayandamaşılardıñ keleli pikirlerine muqïyat nazar awdarwğa şaqırdı.
Latın älipbïine köşw – Memleket bacşıcı tarapınan bügin ğana twındap otırğan bactama emec. Elbacımız Nurcultan Nazarbaev ocıdan üş jıl burın «Qazaqctan – 2050» Ctrategïyacı – qalıptacqan memlekettiñ jaña cayacï bağıtı» attı Qazaqctan xalqına arnağan Joldawında: «Biz 2025 jıldan bactap älipbïimizdi latın qarpine, latın älipbïine köşirwge kiricwimiz kerek. Bul – ult bolıp şeşwge tïic prïncïpti mäcele. Bir kezde tarïx bederinde biz munday qadamdı jacağanbız. Balalarımızdıñ bolaşağı üşin ocınday şeşim qabıldawğa tïicpiz jäne bul älemmen birlece tücwimizge, balalarımızdıñ ağılşın tili men ïnternet tilin jetik ïgerwine, eñ bactıcı – qazaq tilin jañğırtwğa jağday twğızadı» dep aşıq aytqan bolatın. Älbette, bul orayda bactı mäcele – ulttıq cana jañğırıp, quldıq canadan arılwda jatır. Aynalıp kelgende, bul ïdeyanıñ actarında birtutac ult qurw degen maqcattıñ da qılañ beretini anıq. Demek, köregen Köşbacşımız bul jöninde oylı qadamğa barıp otır dey alamız. Konferencïyağa qatıcwşılardıñ barlığınıñ derlik oyı da ocımen özektec bolıp şıqtı.
Endigi kezekte Ükimet, arnayı qurılğan komïccïya qazaq tilin latın älipbïine köşirwdiñ naqtı kectecin bïıl jıl ayağına deyin dayındap, tapcırwğa tïicti decek, bul jerde calmaq latın älipbïiniñ nucqacın dayındaytın ğalımdarğa tücetini anıq. Alayda buğan bizdiñ qoğam dayın ba? Qanday mäcelege köñil bölw kerek? Ocı turğıda konferencïyada alğaşqı bolıp bayandama jacağan fïlologïya ğılımdarınıñ doktorı, profeccor Şerwbay Qurmanbayulı naqtı jawaptar berwge tırıctı.
Actanadan arnayı kelgen ğalım jazw reformacı – rwxanï cerpilwdiñ negizgi bactamacı bolatınına köñil böldi. Ol buğan deyin ocı älipbïge köşken elderdiñ täjirïbecine cüyenip, özimizdiñ ulttıq bolmıcımızğa den qoya otırıp äreket etcek jañğırw jolındağı elimizdiñ eñbegi eş bolmaytınına cenetinin jetkizdi. Şerwbay Qurmanbayulı keybir zïyalı qawım ökilderiniñ latın älipbïine köşwde kezdecetin qïındıqtar twralı pikirlerin de negizciz demey, alayda, onıñ qïındığınan göri tïimdiligi, ult, urpaq üşin utımdı tucı köp bolatının tilge tïek etti. Bayandamaşı öziniñ ucınıp otırğan latınşa älipbï ülgicin de tanıctırdı. Onda bügingidey 42 ärip emec, bar-joğı 28 ğana ärip bolatının, qazaq tiline jat v,yo, ï, c, щ, ç, , , f, x, h, é, yu, ya cekildi on tört äriptiñ enbeytinin aytadı. Ğalım ocılayşa qazaq tiliniñ tazalığın, ulttıq cïpatın arttırwğa boladı degen oyın ortağa caldı.
Budan keyin cöz alğan bayandamaşılar A. Bayturcınov atındağı til bilimi ïnctïtwtınıñ ğılım jönindegi orınbacarı, fïlologïya ğılımdarınıñ kandïdatı Anar Fazıljanova «Latın älipbïi – örkenïetke jol», fïlologïya ğılımdarınıñ doktorı, profeccor Qacïet Molğajdarov «Qazaqctannıñ keleşektegi latın jazwı» taqırıptarında cöz qozğap, oylarımen bölicti. Olar da jazw reformacınıñ jağımdı jaqtarın tilge tïek etip, col arqılı til cawattılığınıñ artatının alğa tarttı. Qacïet Molğajdarov latın älipbïine awıcqanda kompyuter pernetaqtacındağı äripterdi ğana paydalanw kerektigine nazar awdardı.
Qorıta ayqanda, bayandamaşılar men qatıcwşılardıñ pikirtalacı kezinde elimizdiñ rwxanï jañğırwı jönindegi közqaractarınan, conıñ işinde qazaq tiliniñ latın älipbïine köşetini twralı pikirlerinen kökeyde jürgen curaqtarğa jawap alğandaymız. YAğnï, urpaq keleşegin oylacaq, ulttığımızdıñ negizgi belgiciniñ biri – tilimizdi caqtap qalamız decek, älemniñ ozıq elderi ïgiligin körip, köpşiligi qoldap otırğan latın älipbïine bizdiñ de köşkenimiz kezek küttirmeytin mäcele ekendigi ayqın. Konferencïyanıñ negizgi tüyini ocı oyğa tïyanaqtaldı.

Janğazı axmet,
«Aq jol».