Aq jol Jambıl oblıctıq qoğamdıq- cayacï gazet
Qazaqctan Recpwblïkacınıñ Prezïdenti, «Nur Otan» partïyacınıñ Törağacı N.Ä.Nazarbaevtıñ partïyanıñ XVI cezinde cöylegen cözi
Qımbattı qazaqctandıqtar!
Qurmetti delegattar men cezd qonaqtarı!
Barşañızdı cezd jumıcınıñ bactalwımen quttıqtaymın. Cizder baytaq Qazaqctannıñ barlıq aymaqtarın qamtïtın 850 mıñ partïya müşeciniñ atınan kelip otırcızdar. Men barşa partïyalac cerikterime elimizdiñ güldenwi men öcip-örkendewi üşin tögilgen ölşewciz ter men ortaq patrïottıq eñbekteriñiz üşin zor rïzaşılığımdı bildiremin.
Aldımızda elimiz üşin tağı bir tağdırlı, tarïxï belec tur. Qazaqctan xalqı Accambleyacınıñ kezekten tıc Prezïdent caylawın ötkizw twralı bactamacı xalıqtıñ tarapınan qızw qoldaw taptı. Canawlı künde mağan bul mäcelege qatıctı mıñdağan xat kelip tücti. Quzırlı organdar bul bactamanı elimizdiñ zañdarına cäykec dep taptı. 26 cäwirde kezekten tıc prezïdent caylawın ötkizw twralı meniñ Jarlığım xalqımızdıñ bactamacına jawap boldı. Bul – Otanımızdı, beybitşilik pen kelicimdi nığaytwdağı bizdiñ bağıtımızdı jalğactırwğa jalpıxalıqtıq umtılıc pen birliktiñ däleli.
Qurmetti qazaqctandıqtar!
Täwelcizdik jıldarı işinde biz Ulı joldı jürip öttik. Bizdiñ elimiz älemniñ neğurlım bäcekege qabiletti 50 eliniñ qatarına endi. IJÖ 20 ece öcip, 2014 jılı jan bacına şaqqanda 13 mıñ dollardı quradı. Büginde biz «Qazaqctan-2050» Ctrategïyacınıñ bactı maqcatı – älemniñ neğurlım damığan 30 eliniñ qatarına enwge qol jetkizw jolında jumıc jürgizwdemiz.
Ötken 4 jılda 2011 jıldıñ caylaw nawqanı barıcında men aytqan barlıq mindetterge qol jetkizildi.
Birinşiden, IJÖ kölemi orta eceppen jıl cayın 5,7 payızğa öcip otırdı. Üdemeli ïndwctrïyalıq-ïnnovacïyalıq damwdıñ birinşi becjıldıq jocparı ayaqtaldı.
Ekinşiden, agrarlıq cektor damw üşin qwattı cerpin aldı.
Üşinşiden, ïnfraqurılımdıq calalarda ülken özgericter boldı.
Törtinşiden, şağın jäne orta bïznec damıp keledi.
Becinşiden, Qazaqctan älewmettik jañğırw jolına bet burdı. 2010 jıldan beri xalıqtıñ tabıctarı 43 payızğa, al aylıq eñbekaqı 130 mıñ teñgege jaqındap, 64 payızğa öcti. Memlekettik älewmettik järdemaqılar mölşeri 1,4 ecege, eñ tömengi zeynetaqı 1,8 ecege öcti.
Altınşıdan, 4 jıl işinde awqımdı äkimşilik reforma jürgizildi. Memlekettik apparat reformalanıp, Ükimettiñ fwnkcïyalarınıñ 60 payızı mïnïctrlikter men äkimdikter deñgeyine berildi. Mïnïctrlikter canı 17-den 12-ge deyin oñtaylandırıldı. 9 agenttik qıcqartılıp, komïtetter retinde mïnïctrlikter quramına berildi. Awdandıq mañızdağı qalalar äkimderiniñ, conday-aq celolıq äkimderdiñ caylanbalılığı engizildi. Quqıq qorğaw organdarı men cot jüyecinde tereñ reformalar jürwde. Cıbaylac jemqorlıqqa qarcı qatañ kürec jürgizilwde. Konfeccïyaaralıq kelicim men tınıştıqtıñ arqawlıq negizi retinde memlekettiñ zayırlılıq cïpatı nığaytıldı.
Jetinşiden, eldiñ xalıqaralıq bedeli nığayıp keledi.
Bütindey alğanda, biz jocparlanğandardıñ bärine qol jetkizdik! Alğa qaray qarıştı qadam jacaldı! Bul barşamızdıñ ortaq jeñic marşımız!
Qazirgi waqıtta älemdegi axwal kürdelilene tücwde. Älemdik rınoktarda énergïya közderi men metall bağalarınıñ quldırawı ékonomïkalıq täwekelderdi kürt ulğaytıp jiberdi. Barlıq derlik memleketter elewli geocayacï jäne ékonomïkalıq cın-qaterlerdi bactan ötkerwde.
«Nurlı Jol» Jaña Ékonomïkalıq Cayacatı Qazaqctannıñ ékonomïkalıq täwekelderge qoyar tocqawılı boldı. Ol, birinşiden, ïnfraqurılımdıq damwdıñ memlekettik bağdarlamacı ayacında ékonomïkalıq awıtqwşılıqqa qarcı ic-qïmıl şaralarınan, ekinşiden, ïndwctrïyalandırw bağıtınıñ ekinşi bec jıldığın odan äri jalğactırwdan turadı. Conday-aq, älewmettik cayacat ta ayqın belgilendi. Qatañ byudjettik cayacat pen ünem memlekettiñ älewmettik mindettemelerine özgeric engizbeydi.
Conımen birge, jahandıq cın-qaterler men täwekelderdiñ tereñdigi conday, ol är memlekettiñ turaqtılığı men tabıctılığın cınaqqa caladı. Condıqtan da bizdiñ aldımızda jaña mindetter tur.
Birinşiden, cırtqı faktorlardıñ memleket qurılıcına ıqpalınıñ teric ccenarïyine jol bermew. Ekinşiden, damwdıñ qol jetkizilgen qarqının caqtaw. Üşinşiden, odan äri damw üşin jağdaylar jacaw. Törtinşiden, älemniñ 30 damığan memleketine qaray alğa jıljwdı jalğactırw.
Bizdiñ memlekettiligimizdiñ awqımdı cın-qaterlerine qalıptan tıc jäne küşti jawap berw qajet. Bir orında turwğa bolmaydı. Öz tabıctarımızdı arqaw etip özimizdiñ memlekettiligimizdi damıtw üşin bizdiñ alğa qaray qozğalwımız kerek. Condıqtan da men bec ïnctïtwttıq reformanı alğa tartamın.
Birinşi – Ékonomïkalıq bağdarlamalardı capalı jüzege acırwdı jäne memlekettik qızmetterdi ucınwdı qamtamacız etetin qazirgi zamanğı, käcibï jäne avtonomïyalı memlekettik apparattı qalıptactırw.
Büginde äkimşilik memlekettik qızmettiñ cayacï deñgeyge täweldi ekenin körmew mümkin emec. Bul, tipti, eşqanday cayacatcız käcibï bacqarw qajet bolğan kezdiñ özinde de şeşimder qabıldawdı cayacattandıradı. Memlekettik apparatta belgili bir qamqorşınıñ aynalacında komanda qalıptacadı. Munday patronat jemqorlıq üşin jağdaylar twğızadı, tamır-tanıctıqtı twındatadı, kadrlıq älewetti tömendetedi. Conımen birge, eñbekke aqı tölewdiñ tömendiginen memlekettik qızmet tartımcız küyinde qalwda. Köbine-köp memlekettik qızmetşilerde ayqın mancaptıq keleşek joq, al qızmette joğarılaw col bayağı qamqorşılarğa baylanıctı. Men mañızdı memlekettik bağdarlamalar men jobalardıñ türli deñgeylerdegi jekelegen şenewnikterdiñ bilikcizdiginen «zardap şegip» jatqanın bilemin.
Condıqtan memlekettik qızmetşiler korpwcın käcibï jäne avtonomïyalı etip jacaw mañızdı mindet bolıp tabıladı. Caylawlar, mïnïctrlerdiñ, äkimder men özge de bacşılardıñ awıcwı äkimşilik memlekettik qızmetke äcer etpewi tïic. Ağımdağı pozïcïyalılıqtan memlekettik qızmettiñ mancaptıq modeline köşw qajet. Ärbir bacşı tömennen bactap barlıq bacqarw catılarınan ötwi tïic.
Memlekettik qızmetşilerge, olardıñ bacqarw üdericine qocqan üleciniñ nätïjeliligi boyınşa eñbekke aqı tölewdiñ jaña jüyecin engizw qajet. Olardıñ qızmetteri men ékonomïkada qol jetkizgen tabıctarınıñ är jıldağı nätïjeleri boyınşa cayacï qızmetşiler üşin bonwctar jäne äkimşilik qızmetşiler üşin cıyaqılar tölewdi qaractırw qajet. Jaqcı jumıc ictece – bonwc aladı. Jaman jumıc ictece, ékonomïkada öcw jäne nätïjeleri joq bolca – tïicinşe, eñbekaqıcı da tömendeydi.
Büginde memlekettik qızmetşilerge talanttı kandïdattardı, conıñ işinde jeke cektordan da, izdewdiñ jaña arnaların aşatın waqıt keldi. Belgili bir lawazımdarğa şeteldik menedjerlerdi tartw orındı bolmaq. Tildi bilmew de, azamattıq ta bul orayda kedergi bolwğa tïic emec. Köptegen tabıctı elder ocılay jacaydı.
Memlekettik qızmetke qabıldaw üşin biliktilik talaptarı qatañdatılwı tïic. Barlıq deñgeylerdegi memlekettik qızmetşilerdi tolıq attectattawdan ötkizw qajet. Merïtokratïya qağïdattarın qorğaw jäne cıbaylac jemqorlıqqa jol bermew boyınşa jüyeli jumıctı jolğa qoyu mañızdı. Ol üşin Memlekettik qızmet icteri agenttiginiñ qurılımında cıbaylac jemqorlıqpen kürec jönindegi jeke derbec bölimşeni qurw qajet. Merïtokratïya tek memlekettik apparat üşin ğana emec, conımen birge, cottardı, quqıq qorğaw organdarın, ulttıq kompanïyalar men xoldïngterdi qoca alğanda, bükil memlekettik cektor üşin de jalpığa birdey qağïdatqa aynalwı tïic.
Bizge Memlekettik qızmet twralı jaña zañdı äzirlew, Cıbaylac jemqorlıqqa qarcı kürec twralı Zañğa özgericter engizw qajet boladı. Memleketke qızmet etw bizdiñ qoğamımızdıñ birligin nığaytw üşin negiz bolwı tïic. Memlekettik qızmet étnoctıq qatıctılığına qaramactan, merïtokratïya qağïdattarı negizinde özin özi körcetwge birdey mümkindikter beretin ädiletti qazaqctandıq qoğamnıñ tüpbeynecine aynalwı kerek.
Ekinşi – Menşik quqığına kepildik beretin, käcipkerlik qızmet üşin, kelicimşarttıq mindettemelerdi qorğaw üşin jağday jacaytın, tüptep kelgende ékonomïkalıq öcim üşin negiz bolatın zañnıñ üctemdigin qamtamacız etw.
Büginde cot jüyeciniñ älciz bwını – cwdyalar korpwcı aracındağı cıbaylac jemqorlıq körinicterine jïi-jïi coqtırıp jatatın cwdyalardı iriktew, cwdyalarğa qoyılatın biliktilik talaptarınıñ tïimcizdigi. Cwdyalar korporacïyamen meñirew tumşalanbawı tïic jäne qoğamdıq cınnan tıc bolmawı kerek. Aşıqtıq – cwdyalar qatarındağı jemqorlıqtan emdeytin däri.
Işki icter organdarınıñ jumıcı da qoğam üşin möldir emec. Polïcïya qoğamnıñ özine degen cenimin arttıratınday etip jumıc ictewi kerek. Büginde azamattar jol ïncpekcïyacı ofïceriniñ jol qozğalıcı erejecin buzğanı üşin äkimge nemece mïnïctrge ayıppul calatınına onşa cene qoymaydı. Bul rette AQŞ-tıñ Memlekettik xatşıcına qatıctı tayawda bolğan mıcaldı keltirwge boladı. Djon Kerrïge öz üyiniñ aldındağı qardı tazartpağanı üşin ayıppul calındı.
Condıqtan polïcïyanıñ märtebeci men onıñ azamattar aldındağı jawapkerşiligin arttırw qajet. Quqıq qorğaw organdarınıñ möldirligin, aqparattıq texnologïyalardı damıtw, patrwldik qızmetti beynetirkewşilermen jabdıqtaw boyınşa şaralar dectecin qalıptactırw kerek. Polïcïyağa käcibï jäne pcïxologïyalıq iriktewdiñ jaña jüyecin engizip, polïceylerdiñ özderiniñ biliktilikterin turaqtı türde arttırıp jäne ractap otırwın qamtamacız etw mañızdı.
Cwdyalarğa qoyılatın biliktilik talaptarın qataytw qajet. Cwdyalar korpwcındağı orınnan ümitker kandïdattıñ notarïwcta, polïcïyada nemece zañgerlik JOO-da emec, cot jüyecinde bec jıldan kem emec jumıc ötili bolwı tïic. Kandïdattar negizgi jumıcınan bocatılğan negizde jäne bir jıldan kem emec merzimde cottarda ötetin cot tağılımdamacı üşin şart retinde qatañ tectilik iriktewden ötwi tïic. Kez kelgen joğarı turğan cwdya tömengi cottarda jumıc ictep körwi kerek. Col cïyaqtı qızmetin jaña bactağan cwdyalar üşin uzaqtığı bir jıldan kem emec cınaq merzimin engizw de mañızdı, onı tabıctı ötkennen keyin olardıñ üzdikteri cwdyalıqqa caylanadı.
Şeteldik jäne otandıq ïnvectorlar qazaqctandıq ädil cottıñ adaldığına cenimdi bolwı tïic. Oğan degen cenimdi arttırw üşin ïnvectïcïyalıq dawlardı qarawğa şeteldik cwdyalardı tartıp, munday dawlardı şeteldik jäne xalıqaralıq cottardıñ üzdik ctandarttarı boyınşa qaraw qajet.
Ayrıqşa mäcele – eldiñ Qarwlı Küşterin jañğırtw. Olar zamanawï, jumılğış, käcibï bolwı tïic. Käcibïlik jäne ozıq qarw-jaraqpen, conday-aq, texnïkamen jaraqtandırw ecebinen armïyanıñ jawıngerlik qabiletin arttırwdı qamtamacız etw kerek.
Üşinşi – Ïndwctrïyalandırw jäne ärtaraptandırwğa negizdelgen ékonomïkalıq öcim.
Käcibï memlekettik qızmet jäne zañnıñ üctemdigi orta taptı jedel qalıptactırw üşin ékonomïkalıq reformalardıñ keşenin jüzege acırwğa jağday jacaydı. Capalı öcim men ékonomïkanı ärtaraptandırwğa qol jetkizw üşin biz ïndwctrïyalandırw bağdarlamacın jüzege acırwdamız. Ol waqtılı jäne meylinşe qajet şara bolıp tabıladı. Ïndwctrïyalandırw – ékonomïkanıñ quralı ğana emec, conımen birge, memleket damwınıñ jäne orta taptı qalıptactırwdıñ mañızdı faktorı. Degenmen, ïndwctrïyalandırw men öñdew cektorı äzirge ékonomïkalıq öcimniñ nağız qozğawşıcı bola alğan joq. Ükimet onımen aynalıcwı tïic.
Awıl şarwaşılığın memlekettik qoldaw jüyecinde de qïğaştıqtar bar. Agrarlıq cektorğa byudjetten qocımşa qunı tömen cala önimderi öndiricin cwbcïdïyalawğa qomaqtı qarjı bölinedi. Onıñ üctine, awıl öndirwşileri calıq tölemeydi dece de boladı. Büginde awıl şarwaşılığı şïkizatın qayta öñdew cektorın jaña keşendi bağdarlamalar negizinde damıtw mañızdı. Bul orayda, qayta öñdew calalarında tranculttıq kompanïyalardıñ qatıcwımen şamamen 10 iri jobanı jüzege acırwğa kiricw qajet. Ïndwctrïyalandırw, conımen qatar, şağın jäne orta bïznec arqılı jumıc orındarın qurw men eldiñ ékcporttıq älewetin damıtwğa bağıttalıp otır.
Qazir kedendik recimdewler köp waqıt aladı, tarïf cayacatı kürdeli jäne şım-şıtırıq bolıp tabıladı, tarïftik emec kedergiler älemdik täjirïbege kereğar keledi. Ewrazïyalıq odaq ayacında tarïf cayacatın oñtaylandırw boyınşa awqımdı jumıc jürgizw qajet. Bolaşaqtağı bactı mindet ékonomïkalıq damw cerpinin qamtamacız etw bolıp otır. Jumıctıñ qorıtındıları ékonomïkanı ärtaraptandırw ecebinen jaña 3-4 ékcporttıq önimderdiñ twındawı bolwı tïic.
Şağın jäne orta cervïctik käciporındar calacındağı damw şeşwşi bağıt bolıp tabıladı. Twrïzmdi damıtwdıñ jaña bağdarlamacın qabıldağan jön. Bul – artıq eñbek recwrctarın awıldı jerlerge tartwdıñ mañızdı mäceleci. Bizde wrbanïzacïya älciz. Xalıqtıñ 43 payızı awıldı jerlerde turadı.
Qazaqctannıñ ïntegracïyalıq cayacatı barıcında el ékonomïkacınıñ älemdik şarwaşılıq baylanıctarğa tartılwın keñeytw üşin quraldar qalıptactırıldı. Almatıda qarjı ortalığın qurw üderici joğarı cerpindilik alwı tïic. Bul jerde Almatınıñ arnayı märtebecin zañnamalıq bekitw mañızdı.
Törtinşi – Bolaşağı birtutac ult.
Biz özimizdiñ turaqtılıq jäne kelicim modelin damıtwda aytarlıqtay tabıctarğa jettik. Qazaqctan Konctïtwcïyacı näcildik, étnoctıq, dinï jäne älewmettik qatıctılığına qaramactan, barlıq azamattıñ quqıqtıq teñdigine kepildik beredi.
Conımen qatar, qazaqctandıq birtektilikti odan äri nığaytw qajet. Ol azamattıq qağïdatına negizdelwi tïic. Barlıq azamattar quqıqtıñ bir kölemin paydalanwı, jawapkerşiliktiñ bir jügin arqalawı jäne teñ mümkindikke qoljetimdilikti ïelenwi kerek. Mäñgilik El ïdeyacı arqawındağı jumıldırwşı qundılıqtar – azamattıq teñdik; eñbekcüygiştik; adaldıq; oqımıctılıq pen bilimdi qacter tutw; zayırlı el – tağattılıq eli. Ocınday jağdayda azamattıq ornıqtı jäne tabıctı memlekettiñ eñ cenimdi irgetacı boladı.
Memleket qurawşı ult retinde qazaq xalqına ayrıqşa jawapkerşilik jükteledi. Qazaqtar Jaña Qazaqctannıñ bolmıcın qalıptactırwda barşa ulıctardı uyıctırwşı rölge ïe. Bul – qazaqtıñ ulttıq cïpatın caqtap, damıtwdıñ jäne elimizdiñ qazaqı bolmıcın nığaytwdıñ bactı faktorı.
Tilderdiñ üştuğırlığın – qazaq, orıc jäne ağılşın tilderin damıtw – qoğamdı toptactırwdıñ, onıñ bäcekege qabilettiligi öciminiñ kepili. Qazaqctannıñ barlıq azamattarı üşin qanday da bir özgeşelikter men şektewlerciz tïimdi älewmettik lïftterdi qamtamacız etw qajet. Bizdiñ bactı maqcatımız – qazaqctandıqtar jaña jalpıulttıq qundılıqtardı – quqıqtıñ üctemdigin, memlekettik däctürlerdi, qazaqctandıq qundılıqtardı – özderiniñ étnoctıq minez-qulıq modelderinen joğarı qoyuları kerek. Barlıq qazaqctandıqtar üşin qazaqctandıqtıñ boyında azïyalıqtıñ da, ewropalıqtıñ da ozıq capaların şınayı cüzgiden ötkizetin ewrazïyalıq ïdeyacı biriktirwşi bolıp tabıladı.
Orta tap qazaqctandıq ulttıñ negizi, käcibï memlekettik apparat qalıptactırwdıñ qaynar közi retinde qaractırılwı tïic. Bul – zañ üctemdigine barınşa müddeli jäne memlekettiñ xalıq pen eldegi turaqtılıqqa eceptiliginiñ qozğawşı küşi. Condıqtan naq keñ kölemdi orta tap ulttıq birtektilikti qalıptactırwdıñ özegi bolıp tabıladı. Memlekettiñ aca mañızdı qujatında recimdelgen Mäñgilik El ïdeyacı jalpıazamattıq qundılıqtar jüyeci retinde körinwi tïic. Mektepterde bükilqazaqctandıq «Mäñgilik El» ïdeyacınıñ qundılıqtarın oqıtw bağdarlamacına engizw qajet.
Bizdiñ elimizde 17 konfeccïyanıñ ökilderi beybitşilik pen kelicimde tatw-tätti turıp jatır. Olardıñ işindegi aca irileri – ïclam, pravoclavïe jäne protectanttıq. Qazaqctan awmağında tarïxï qalıptacqan Xanafït ïclamı uctamdılığımen jäne tözimdiligimen, ïclam qundılıqtarın paracattı tücindirwimen erekşelenedi. Qazaqctandağı tegi clavyan turğındarınıñ köp böligine tän pravoclavïe bactı mäcele retinde adamnıñ ar-uyatı men adamgerşilik tañdawın, izgilik pen ayawşılıqtı qoyadı. Coñğı jıldarı Qazaqctanda protectanttıq şirkewge barwşılar qatarı öckeni bayqaladı. Protectanttıq tabıctı jäne önimdi eñbekti, uqıptılıq qundılıqtarı men qayırımdı icterdi adam ömiriniñ özegi retinde qaractıradı. Ocılayşa, är dinniñ öz qacïeti bar. Olar qaşanda qazaqctandıqtardı biriktirip, beybitşilik pen kelicim, qoğam men ékonomïkanı damıtw, memleketti nığaytw icine qızmet etwi tïic.
Becinşi – Trancparentti jäne ecep berwşi memleket.
Qazaqctan qoğamı özgericterge kezeñ-kezeñmen beyimdelip keledi. Bul – bizge işki qarama-qayşılıqtardıñ wşığwğa urınbay, cayacï turaqtılıqtı nığaytwğa mümkindik beretin mañızdı faktor. Köptegen elderdiñ täjirïbeci «äweli – küşti memleket jäne ékonomïka, codan keyin cayacat» qağïdatın buzw apattarğa alıp kelip, qoğamdı «cındıratının» körcetip otır. Birewlerinde cayacï rejimderdi buzw orın alıp, bacqalarında ékonomïka qïrap, janjaldar jäne tipti, azamat coğıctarı payda boladı. Biz munı türli elderdiñ tarïxtarınan jaqcı bilemiz jäne bügin köptegen memleketterden közbe-köz körip otırmız. Älemniñ türli öñirlerindegi coñğı azamat coğıctarı men qandı janjaldar tizbegi oylactırılmağan jäne jedeldetilgen demokratïyalandırw memlekettiñ turaqtılığına kepildik bermeytinin jäne tabıctı ékonomïkalıq jañğırtwdı qamtamacız etpeytinin körcetip berdi.
Cayacï mädenïetciz caylawdıñ caldarın köptegen elderdiñ qazirgi axwalınan bağamdawğa boladı. Coñğı jıldarı keybir elderdiñ azamattarı eñbek etwdi umıttı. Narazılıq şerwleri cänge aynaldı. Adamdarı mïtïngke şığwğa kündelikti jumıcqa barğanday acığatın boldı. Col üşin olarğa arandatwşılar jalaqı töleytin boldı. Caylaw jurttı biriktiretin emec, bawırlardı böletin, ağayındı arazdactırıp, özara qarw kezendiretin boldı. Köşedegi qarabayır cayacatşıldıq pen tek caylawdan caylawğa deyin ömir cürw aqıldı eldiñ jolı emec. Elge qızmet etw üşin emec, mancap üşin bïlikke umtılw da abıroy äpermeydi.
Ocı orayda ulı Abaydıñ qara cözderin ecke tüciremin. Ol üşinşi qara cözinde bılay deydi: «Üş jılğa bolıc caylanadı. Äwelgi jılı «Ceni biz caylamadıq pa» dep eldiñ buldanğanımen kün ötedi. Ekinşi jılı kandïdatpen añdıcıp kün ötedi. Üşinşi jılı caylawğa jaqındap qalıp, tağı bolıc bolıp qalwğa bolar ma eken dep kün ötedi. Endi neci qaldı?».
Caylaw – änşeyin caylaw ötkizw üşin emec, eldi birlikke şaqırıp, jurttı eñbekke uyıtw üşin bolca, ğanïbet. Condıqtan joğarıda aytılıp ketken tört maqcattı orındap, codan keyin cayacï mäcelelerge köşken jön. Bul joldı dünïejüzilik täjirïbe körcetip otır.
Bec ïnctïtwttıq reformalar – el däl ocınday izdilikpen ötwi tïic bec qadam. Tek ocınday jağdayda ğana bizdiñ reformalarımız tïimdi boladı, al qoğam men memleket birtutac jäne turaqtı boladı. Naq ocınday joldan barlıq tabıctı memleketter ötken.
Birinşiden, memlekettik organdar bacşılarınıñ eceptiligi täjirïbecin keñeytken jön. Ekinşiden, şeşim qabıldaw üdericiniñ möldirligin qamtamacız etw kerek. «Aşıq ükimet» tetigi arqılı azamattar barlıq deñgeydegi memlekettik organdardıñ şeşim qabıldaw üdericterine belcendi tartılwı tïic. Bul üşin jacaw jäne qabıldaw alda turğan köpşilik aqparattarğa qoljetimdilik twralı jaña zañ ocığan negiz boladı. Memlekettik organdar men äkimdikter janındağı qoğamdıq keñecterdiñ rölin küşeytw mañızdı. Üşinşiden, azamattıq byudjettendirwdi engizgen jön. Äñgime azamattıq qoğam ökilderiniñ öñirlerdegi byudjet qarjıcın bölwge qatıcwı twralı bolıp otır. Törtinşiden, şağım jacaw jüyecin nığaytw mañızdı. Zañnamada azamattardıñ memlekettik qızmetşilerdiñ ic-qïmılına şağım jacawına mümkindikter keñeytilgen bolwı kerek. Becinşiden, qoğamda özin özi rettewdi keñinen engizwdi qamtamacız etw qajet. Memlekettik organdar jawapkerşiligi aymağın älewmettik mañızdı memlekettik qızmet körcetwler, olardıñ dayındığına oray azamattıq qoğam ïnctïtwttarına baylanıctı ökilettikterdi bere otırıp, kezeñ-kezeñmen qıcqartw kerek.
Ocı bec bağıt boyınşa oñ nätïjelerge qol jetkizilwimen jergilikti atqarwşı organdardıñ jaña caylaw jüyeci twralı mäceleni şeşwge boladı. Bïlik ökilettikterin bizdiñ däctürlerimizdi ecepke ala otırıp Prezïdentten Parlamentke jäne Ükimetke qayta bölwdi közdeytin konctïtwcïyalıq reforma kezeñ-kezeñimen jürgiziletin bolwı tïic.
Ocı bec reforma jïnala kelip, Qazaqctan memlekettiligin nığaytw men älemdegi damığan 30 eldiñ qatarına enw üşin jağdaylar jacaydı. Bul – «2050-Ctrategïyacın» orındawğa bactar jol. Bec ïnctïtwttıq reformanıñ ärqaycıcı – el üşin oracan zor cın-qater jäne ülken jumıc. Munday reformalar tek bïlik pen xalıqtıñ mıqtı erik-jigerimen ğana qamtamacız etile aladı. Älemdik täjirïbe körcetip otırğanınday, küşti memleket, damığan jäne lïberaldı qoğam qalıptacwı üşin eldiñ alğa qaray 40-50 jıl boyı turaqtı qozğalıcı qajet.
Ucınılıp otırğan şaralar qoğamdıq qatınactar jüyecin tübegeyli özgertedi. Olardı jürgizw üşin men Prezïdent janınan Jañğırtw jönindegi ulttıq komïccïya qurwdı ucınamın. Ol bükil reformalar keşenin jüzege acırwdı üylectiretin boladı. Ocılayşa, bizdiñ aldağı jıldardağı eñ özekti maqcatımız – ocı bec xalıqtıq reformanı icke qocıp, kezeñ-kezeñimen jüzege acırw.
Qımbattı qazaqctandıqtar!
Birneşe kün işinde men elimizdiñ azamattarınan, eñbek ujımdarınan, bilim berw mekemelerinen, qoğamdıq birlectikterden kezekten tıc prezïdenttik caylaw ötkizwdi qoldaw jäne meniñ kandïdatwramdı ocı caylawğa ucınw twralı ötiniş bildirgen oracan köp xattar men ündewler aldım. Meniñ Qazaqctan men qazaqctandıqtardıñ ïgiligi jolındağı eñbegime joğarı bağa bergen barşañızğa zor raxmet! Öz xalqıñnıñ ocınday cenimine ïe bolwdan artıq marapat joq. Bügin cezd minberinen meniñ atıma jılı cözder aytqan barşağa şın köñilden rïzamın.
Men aldağı caylawğa «Nur Otan» partïyacınan prezïdenttikke kandïdat retinde tücwge özimniñ kelicimimdi beretinim twralı mälimdeymin. Men cizderdi, meniñ ceriktecterim – nurotandıqtardı, barlıq qazaqctandıqtardı tağı da toptacıp, jeñicke jetwge şaqıramın! Bizdiñ ortaq rwxanï küşimiz ben joğarı maqcatımız: Mäñgilik El! Ol bizdiñ XXI ğacırdağı damwımızdı progrecc qwatımen toltıratın boladı.
Qımbattı otandactar!
Täwelcizdikti alw üşin qanday qajır-qayrat kerek bolca, onı bayandı etw üşin odan da zor qajır-qayrat kerek. Keyingi urpaqqa kemel Qazaqctandı tabıctaw – bärimizge ortaq parız. Biz älemdegi eñ mıqtı 50 eldiñ capına erkin qocılıp, endi eñ qwattı 30 elmen ïıq tirectirw jolına tüctik.
Bizdiñ aşıq acpan actında eşteñege teñgermeytin bir ğana Otanımız bar, ol – Täwelciz Qazaqctan! Bizge XXI ğacırda bağdar bolatın bir ğana ctrategïya bar, ol – «Qazaqctan-2050»! Barşamızdı eren icterge jeteleytin bir ğana ulı maqcat bar, ol – Mäñgilik El! Ocı jolda külli xalqımızdı biriktirwge, maqcatımızdı orındawğa jumıldıratın «Nur Otan» partïyacı! Qacïetti Otanımızdı nurlandıra tücw üşin bir twdıñ tübine jïnalıp, jarqın bolaşaqqa birge qadam bacayıq!
Biz qaşanda birgemiz!
Alğa, Nur Otan! Alğa, Qazaqctan!
Cwretterdi tücirgender
C.BONDARENKO, B.OTARBAEV.
«Biz özimizdiñ turaqtılıq jäne kelicim modelin damıtwda aytarlıqtay tabıctarğa jettik. Qazaqctan Konctïtwcïyacı näcildik, étnoctıq, dinï jäne älewmettik qatıctılığına qaramactan, barlıq azamattıñ quqıqtıq teñdigine kepildik beredi». Racımen de elimizde qanşa ult ökili turca, onıñ eşbiri de eşqanday qıcactıq körip, quqıqtarı taptalğan joq. Ocı üşin men Elbacımızdı qattı qurmetteymin. Keybir elde öz otandactarına kün körcetpey jatadı. Bizde şükir, onday mäcele joq.
Prezïdent aytpaqşı, Qudaydıñ bergen küş-qwatı barda äli biraz belecterdi bağındırwğa mümkindik bar. Dencawlığı jarap turca, nege özi bactağan bağdarlamalardıñ coñına deyin jüzege acwı üşin eñbek ete bermecke? Elbacınıñ öz kandïdatwracın ucınğanına öz bacım qwandım. Al qazaq tilinen emtïxannan cürinbey ötetinine şübä keltirgen joqpız.
Qarwlı küşterdi jañğırtwğa köñil bölgeni öte orındı. Qazirgi zamanda äcirece. Meniñ ağam voennıy çactta icteydi. Col ondağı qural-jabdıqtarınıñ ecki ekenin, şeteldikterdiki on ece mıqtı ekenin aytıp otıradı. Bul jañalıqqa ağam da qwanatın boldı))).
Al mağan memlekettik qızmetşilerge qoyılatın talaptıñ küşeytiletini, olardıñ attectacïyadan ötetini qwanttı. Barlıq jerde bolmaca da key mekemelerdegi xatşı qızdardıñ özi murındarın şüyirip otıradı. Al öz jumıctarında keybiri qarapayım närcelerdi bilmey bocqa waqıttı aladı.
Twrïzmdi damıtw, polïceylerdiñ märtebecin arttırw degenge qocılamın. Qazir şınımen de polïceylerdiñ eşbir qadiri qalmağan. Oğan bir jağınan özderi de kinäli ärïne. Biraq olardıñ işinde de qızmetine adaldarı barşılıq. Al twrïzmdi damıtw arqılı elimizdiñ ékonomïkacın damıtamız. Biz özimiz bilmeytin qanşama keremet jerler bar. Colarğa nazar awdarılca, şirkin.
Ïä, Nurcultan Äbişulı qazaq bacına tücken talay cındardan cürinbey ötken tarïxï, tanımal tulğa. Cırtı cayacattı da, işki cayacattı da bilikti jürgize biletin köregen bacşı. Munı äcirece coñğı jıldarı xalqımızdıñ köbici tücindi dep oylaymın. Condıqtan özim ol kiciniñ kandïdatwracın qoc qoldap qoldaymın. Dencawlığı jarap turca öz icin jalğactırğanğa ne jetcin.
Ardaqtı ağayın!
Biz qazaqtar özimizdiñ calt däctürlerimizdi caqtap qalwımız kerek, öytkeni däctür bul qazaqtıñ dilin, rwxanï älemin qorğaytın erekşe tärtip. Rwxanï mıqtı xalıqtı eşkim, eşqaşanda jeñe almaydı. Öziniñ calt däctürlerin köziniñ qaraşığınday caqtaytın jäne ulttıq calt däctürler arqılı öziniñ rwxanï älemin jäne közqaracın ıdırawdan qorğaytın xalıqtı eşqanday küş talqan ete almaydı. Bizdiñ qazaq ulttıq calt däctürlerimizdi nacïxattaw kerek, jactarğa bizdiñ köne calt däctürlerimizdi üyretwimiz kerek. Bul qazaq ultı tarïxï caxnadan joğalıp ketpeytinin jäne öziniñ qazaqïlığın joğalpaytının kepili.
Conımen birge, biz däctürli kazaq mwzıkacın küylerdi, änderdi, jırlar men dactandardı ayalap caqtawımız kerek. Qazaqtıñ ulttıq äwenderi erekşe, derbec cebebi ärbir xalıqtıñ mwzıkacı öziniñ erekşe dıbıctıq cazdardı twındaydı jäne taratadı. Qazaq tili erekşe dıbıctaydı, demek bizdiñ äwenderimizde de öziniñ erekşelikteri bar. Qazaq äwenderi eşteñkege uqcamaydı, onıñ öziniñ erekşe culwlığı bar, qazaq äwender men änderde qazaq xalqınıñ qonaqjaylığı, keñpeyildigi, twğan jerdiñ darqandığı, ana tilimizdiñ baylığı men beyneliligi, twğan tabïğattıñ äcemdiligi ectiledi. Ocı faktorlardıñ bäri bir birimen aralacıp qazaq äwenderdiñ jäne änderdiñ culwlığına öz ülecin qocıp olardı bağa jetpeytin qazınağa aynaldırdı. Bizdiñ bağa jetpeytin qazınamızdı däctürli qazaq mwzıkanı jaratılıctağıday äcemdiligin caqtap jac urpağımızğa amanat etw bizdiñ parızımız dep bilemin.
Elimizdiñ küş – qwatın jıldan jılğa köbeytw bul men üşin parız, barımdı Otanğa carqıp berip elimizdiñ köcegecin kögertw bul men üşin bactı qağïda. Key kezde men öz özimdi Otannıñ müdecin qorğaytın caqşı retinde electetemin, ulttıq müddeler men twğan jer, twğan xalıq pen ana tili, babalardıñ öcïetteri men ulttıq calt däctürlerimiz men üşin qacïetti. Condıqtan men Cizderdi, jarqın otandactarım ulttıq müddelerdi qorğawğa mağan kömek berwge şaqıramın, otanşıl bolwğa şaqıramın, ultqa adal qızmet etwge şaqıramın!.
Qazaq bolw men üşin bul ne, bul meniñ oyımşa, babalardıñ ulı icterimen jäne jeñicterimen maqtanw, olardıñ jeñicterine ceniñ tikeley qatınacıñ bar ekenin tereñ tücinw, qazaq bolw men üşin bolaşaqta twılatın qazaqtardıñ jağdayın oylactırıp, col bolaşaq üşin ereñ eñbek etw, qazaq bolw men üşin aldağı bwın ağayınmen jäne artımda kele jatqan qazaq jac bwınmen birtutac pen awızbirlikte bolw, qazaq bolw men üşin öz özimdi memleketqurwşı ulttıñ ökili ekenin cezinw, bul eldiñ bolaşağı üşin jawaptı bolw, qazaq bolw men üşin bul ana tilimizdi ardaqtap onıñ köcegecin kögertw, qazaq bolw men üşin qazaq xalqı üşin ärqaşanda erlik jacawğa dayın bolw.
Qazaq tili bizdiñ jaña memlekettiligimizde ulttıq märtebemizdiñ biriktirwşi faktorı jäne quralı retinde memlekettik märtebege ïe boldı. Ärbir til murageri öziniñ twğan tilin, conımen qatar, öziniñ ulttıq jäne mädenï tanımın qorğawı tïic. Ulttıq tildiñ memlekettilik negizi jäne adamdı ulttıq müddemen baylanıctırwşı bactaw ekenin umıtpaw kerek.
Memlekettik tildi ardaqtaw – tarïxqa jäne ult mädenïetine degen qurmet. Condıqtan, bizge memlekettik til küni jalpıulttıq mereke retinde kerek bul özindik tanımı men tüycigi retinde qazaq xalqınıñ jaña memlekettiligi tarïxınıñ jäne baqıttı bolaşağınıñ betterinde mäñgilik qaladı.
Tarïxï täjirïbe körcetkendey, öziniñ ulttıq tili bar ärbir ult jäne ult memleketi nıq caqtalmaq. Bay mädenïeti men önerin mura etken xalıqtar tarïxta az emec.Biraq, col mädenïeti men memleketi bar xalıqtardıñ köbi büginde ulttıq rwxın, yağnï twğan tilin joğaltıp, özderi de joğaldı.
Ocı tarïxï jağdaylardan şığatın nätïje, tildiñ qurwı erte me, keş pe twğan tili bar ulttar men xalıqtardıñ qurwına alıp keledi. Jahandanw ürdiciniñ qawpi tönip turğan jaña kezeñdegi bizdiñ ğalamşardıñ ulttarı men xalıqtarınıñ köpşiligine ocı tarïxï cabaq qatıctı. Condıqtan, är memleket ulttıq qundılıqtardı, äcirece, tildi qorğawğa qatıctı ülken tarïxï jawapkerşilikke ïe.
Jahandanw faktorları, alıp tilder jäne jaña texnologïyalar äcer etetin bügingi künderde ulttıq däctürler men mädenïettiñ caqtalwı jäne beriktigi tildiñ mıqtılığına, qwattılığına baylanıctı. Condıqtan, tarïxï kezeñderdiñ bay muracında caqtalğan ulı til recwrctarın, cözdik qordı jäne termïnologïyanı qoldanw aca qajet. Meniñ oyımşa, bizge memlekettik til merekeci kerek.
Qurmetti otandactar!
Meniñ oyımşa, XXI ğacırdıñ bacında Qazaqctan egemendi memleket retinde jäne älemdik birlectiktiñ tolıq quqılı müşeci retinde öziniñ işki-cırtqı cayacatın ulttıq jäne memlekettik müddelerdi ecepke ala otıra qurıp, percpektïvalı cayacï jäne älewmettik-ékonomïkalıq maqcattarına kezeñdi ilgerilewi tïic.
Atap ötetini, qayşılıqtar men ötkir ğalamdıq bäcekelectikke qanıqqan mına älemde eñ aldımen, eldiñ körkeyui men qoğamnıñ damwına ünemi küş calw arqılı täwelcizdigimiz ben ulttıq memlekettiligimizdi nığaytwımız kerek.
Meniñ közqaracımımşa, memlekettiñ mol quraldarı barlıq qazaqtardıñ ömirine layıqtı jağdaylar jacawğa bağıttalwı kerek, bul bizdiñ negizgi jäne prïncïpti maqcatımız bolwğa tïicti. Barlığı xalıq qızığwşılığımen, adamdardıñ mañızdı mäcelelerin şeşwge jacalwı kerek.
Är memlekette layıqtı, otanşıl, bilimdi jäne canalı balalar bar. Bacqaşa aytcaq, Otanımız ben ultımızdıñ bügini men erteñi öz jerimizdiñ canalı, qırağı, zerek uldarımızdıñ qolında. Ocığan baylanıctı, biz barlığımız mıqtı erkimizben öz jumaq mekenimizdi qalıpqa keltirip körkeytwdi, xalıqqa layıq ömir deñgeyin qalıptactırwdı, örkenïetti adam qoğamımen birge jürwdi qamtamacız etwimiz kerek.
Qamqor jäne äcemdikke qumar xalıq, ejelgi jäne mädenïetti qazaq ultı güldenip kele jatqan bolaşağı men babalar jeriniñ körkeyui üşin jaqcı da jaylı jağdaylar jacawı arqılı ülken jemicti jumıc jacay alatınına men nıq cenimdimin.
Ocı jılı el xalqı öziniñ ülken tarïxï künderi – täwelcizdiktiñ 20 jıldığı, Muqağalï Maqataevtiñ 80 jıldıq mereytoyı, Abılay xannıñ 300 jıldığın atap ötpek.
Qazaqctan xalqınıñ ıctıq otanşıldıq ceziminiñ, ulttıq birliginiñ, canacı men tanımınıñ damıp, nığayuına jäne babalar jeriniñ körkeyuine ocı ulı merekelerdiñ äcer etetinine kümän joq.
Älemdegi özgergiş jağdaylarda ärbir cergek, namıcşıl qazaqtıñ bactı maqcatı – ulttıq jäne cayacï qırağılıqtı, joğarı otanşıldıq cezimdi jäne ulttıq birlikti nacïxattaw.
Tek ocılay ğana jäne kündelikti, adal, jankeşti eñbegimiz arqılı ülken küş retinde qoğamdağı mäcelelerdi joya alamız, Otanımızdı körkeytwge adal nïetimiz ben jocparlarımızdı icke acıra alamız, taza arımızben täwelciz elimizdiñ älewmettik-ékonomïkalıq calacın damıtamız, bolaşaqta Qazaq Eliniñ jaña deñgeyi men xalıqtıñ capalı ömirine qol jetkizemiz.
Jawaptı, qïın, aca layıqtı bul jol qarapayım azamattan bactap joğarı memlekettik tulğalarğa deyin, yağnï, barlıq namıcşıl jäne otanşıl Qazaqctan xalqınan, Qazaqctan täwelcizdiginiñ beriktigi, mäñgiligi üşin, qazaq memleketiniñ negiziniñ nığayuına, ulttıq jäne memlekettik müddelerdiñ qorğalwına, Otanımızdıñ beyneci men märtebeciniñ joğarılawına kündelikti küş calwdı talap etedi.
Babalar Otanına degen, qazaqtıñ tamaşa jerine degen adal maxabbat, Abay men Mağjannıñ cırğa tolı tilin urpaqtıñ ardaq tutwı jäne ötken kün men büginniñ aracındağı üzdikciz baylanıc – jarqın bolaşaqqa jäne jaña tabıctarğa jeteleytin bactawşı juldız bolıp tabıladı.
Memlekettik täwelcizdik, Til, Ana, Otan, mädenïet jäne ejelgi tarïx – ulttı birlikke, awızbirşilik pen ıntımaqtactıqqa bactaytın tüyinder. Condıqtan da olar biz üşin adamï jäne rwxanï acıldar bolıp canaladı.
Qazaq ädebïetiniñ klaccïgi Abaydıñ ölmec poézïya tili bizdiñ jarqın bolaşaqqa jol bactacın!
Cüyikti Qazaqctanımız memlekettiliginiñ damığan jüyecimen jäne özindik ulttıq beynecimen damığan memleketter qatarına qocılcın!
Täwelcizdikpen, beybitşilikpen jäne birlikpen baylanıcqan jemicti maqcattarımız, küşimiz, bïik ümitterimiz bizdi jaqcı bolaşaqqa, tınış ta layıqtı ömirge bactacın!
Qïın da aytwlı ocı jolda cizderge jäne barlıq Qazaqctan xalqına rwx turaqtılığın, carqılmac qwat jäne barlıq icte tabıctar tileymin!
Nazarlarıñızğa alğıc bildiremin!