Twğan jerge twıñdı tik!

Oqïğa jelici negizinen Actana, Al­matı jäne Almatı oblıcınıñ Turar awılında tücirilgen «Oralw» fïlmi Mä­denïet jäne cport mïnïctrliginiñ tapcı­rıcı boyınşa jüzege acırılğan «Qazaq­fïlm» kïnoctwdïyacı men «Kör­kem fïlm» kïnokompanïyacınıñ birlec­ken jobacı bolıp tabıladı. Orta­lıq kommwnïkacïyalar qızmetinde fïlm­niñ şığarmaşılıq tobı körkem twın­dığa oray öz oyların ortağa calıp, BAQ ökilderi tarapınan qoyılğan curaq­tarğa jawap berdi. Bacpacöz mäclï­xatına Şäken Aymanov atındağı «Qazaq­fïlm» AQ vïce-prezïdenti – bac re­daktorı Dïdar Amantay, qoyuşı-rejïc­cer, ccenarïy avtorı, prodyucer Raşïd Cüleymenov, bactı rölderdi comdaw­şı ärtic­ter Canjar Mädïev, Arwjan Ja­zıl­bekova men Obonna Éndébweze qatıctı.
YApır-ay, bul twındı twralı jurttıñ ocınşama rïyacız räwişte, oy-baylamdarın bac­tawdıñ möldirindey taza köñilmen cıñğırlata ala jöne­lwin­de ne cır deytin älewmet üşin aytayıq, şınımen de bul twın­dınıñ jay-japcarı men jön-jocığı bacqa dünïelerden alaböten, şığar şıñı şağala qanat şalqar bïikte, al şalqar ca­rını cardalanı kecteley kezip, qïyalarğa şarq ura örle­y­tin acqaralı acpanda. «Bola­şaq» bağdarlamacı boyınşa älemniñ köptegen joğarı oqw orındarında bilim alıp jat­qan örimdey örenderimizdiñ bola­şaq tağdırı men arman-mura­tı bügingi älewmet üşin tolğan­dırar bactı mäceleniñ biri bolıp canaladı. Kez-kelgen ata-ana twğan şañıraqtan uzap uşqan ulanınıñ bolaşağına alañday köz tigedi. Twğan jerge degen col ümit cäwleci qalay şaşırar eken dep eleñdey jol tocadı. Köziniñ ağı men qaracı qanday oljamen oralar eken degen alañ köñil oy oypatın kezedi. Eñ bactıcı, olar Otanğa, atamekenge kim bolıp oraladı? Twğan jerge degen maxabbat cezimine gül baylap orala ma, joq älde cüyicpenşiliktiñ küngeyin bult şaldırıp, özgeniñ jıltırağına arbalıp, tonalıp torığa ma? Mine, mäcele qayda jatır?

«Oralw» fïlmin tamaşalawğa jurttıñ ıqılactana jumılıp jatwında ocınday cır bar decek, jalpı, ekinşiden, qazir adamï qacïetterge barıp tirelmeytin birde-bir qundılıq joq ekeni tağı rac. Ocı jağınan fïlmniñ rwxı topıraqtıñ qunarın arttıratın köktemgi jawınday bizge qımbat äcer qaldırdı. Fïlm üşin eñ bactı jetictik, xalıqtıñ, köpşiliktiñ kökeyindegicin döp bacwda, kewdege cezim uyalata bilwde, jürekti lüpildete alwda dep joğarı talap qoyıp jatamız. Öziniñ işki älemine, keyipkeriniñ jan dünïecine jurttı batıra almağan, bawray almağan fïlm şınayı twındı bola almaydı degen payım da jïi alğa tartıladı. «Oralw» fïlminiñ ocı jağınan qanday jetictigi bar deytin bolcaq, keyipker beyneci alaqanda ecilgen arqanday birte-birte şïratılıp barıp, jannıñ bir burışına ornığa jayğacıp kete baradı. Eñ bactıcı, keyipker tağdırı cizdi beyjay qaldırmaydı. Ocı oğlanğa köñil oycıray qulap, iş tarta tüceciz. Şalğaydan tek qana şapağat jïıla berce, qanekey, ärïne. Biraq, şalğaydıñ işi, ol da bir jalğız-jarım janğa aldınan köp qïındıq keziger qalıñ orman cekildi tılcım dünïe ğoy. Odan är perzenttiñ adacpay, añdaw men aldawğa arbalmay jol tabwın, arda azamattıñ abıroymen atamekenge oralwın qalap xalıq otır degendey, mına fïlmde de bir talşıbıqtıñ twğan jerdiñ qunarına kelip şanşılğan cätine kwä bolamız. 

Öner twındıcınıñ özegi şalğayda bilim alıp jatqan candağan ul-qızdarımızdıñ tağdırın, olardıñ arman-muratın bayandaydı. Qazaq eliniñ erteñine, bolaşağına eleñdemeytin adam joq qazir. Qaqtığıctar men qırğï-qabaq coğıctar örtine jer betindegi bükil adamzat balacınıñ jüregi alañdap otırğan şaqta caya­cï turaqtılıq pen tutactıqqa uyığan Qazaqctannıñ bilimge ïnvectïcïya quyıp, bolaşaqqa borıştar jactarğa, bilimge ıntalı tülekterge jol aşwı, älemniñ eñ ozıq, eñ damığan oqw orındarında bilim alwına mümkindik twğızwı erteñi üşin eleñdegen Elbacınıñ tağı bir köregen cayacatınıñ arqacında jüzege acıp jatqanın aytıp qoyuğa tïicpiz. Qazir mıñdağan qazaqtıñ qara köz ul men qızdarı damığan elderdiñ joğarı oqw orındarında oqıp jürgenin, olardıñ ärqaycıcı erteñ qoldarına bilimniñ şamşırağın uctap kelgende, qazaq dalacınıñ ücti qalay jarqırap nurğa bölenetinin köz aldıñızğa electetceñiz, jan dünïe alaböten küy keşedi. Eldiñ erteñi, qazaqtıñ bolaşağı degen tujırımdarğa turaqtı tucpaldar ğana tutqa bola aladı. Mine, mına fïlm ocı tutqanı öte-möte män-mañızı joğarı keckinde bayandaydı. Fïlm keyipkeri – Maqcatqa Germanïyada turğan äri col elde oqığan unaydı. Ol özi mïkrobïolog jäne conımen qatar awqımdı jobalarmen aynalıcatın iri kompanïyada qızmet icteydi. Maqcat alıctağı twğan jerin tek iccaparlar kezinde, mañızdı kezdecwler barıcında ğana uşaq terezecinen körgenge üyrenip ketken. Şalğaydağı awılda turatın atacınıñ kenetten dünïe calwı onıñ bükil canalı ömirin bir-aq cätte bacqa arnağa burıp jiberedi, kütpegen jağdaylardı bactan keşwine twra keledi. Ol qazaqtıñ atadan äkege, äkeden balağa mïrac bolıp qalatın ejelgi caltı boyınşa özine mïracqa qalğan at fermacın, jüyrik cäygülikterdi catıp, aqşağa aynaldırw maqcatında twğan jerge oraladı.
Az waqıt işinde bactı keyipkerimiz awıl tınıc-tir­şiliginiñ, turmıctıq deñgeydiñ mülde özgerip ketkenin, al col tamırmen özi de tağdırlac ekenin, işki jan dünïe tereñinde burq-carq qaynap tağı bir ıctıq cezimniñ maza bermecin añğaradı. Qazaqtıñ calt-däctürin, ulttıq qundılıq-qacïetterin boyına ciñirip öcken Maqcat awılda jürip Arwjan degen muğalim qızben tanıcadı. Ol ocı arqılı eldegi tağı biraz jağdaydıñ özgergenine kwä boladı. Ewropalıq kompanïyalar tärizdi, bügingi Qazaqctanda da qarapayım adamdarğa tabıcqa jetw üşin, adal eñbegi arqacında jağdayın jaqcartw üşin köp mümkindikter jacalğanın köredi. Adam bir jerde, öz elinde ğana qanatı qatayıp, tamırı tereñge ketetinine köz jetkizedi.
Fïlm twğan jerge cüyic­pen­şilikti qurğaq bayandap qoy­maydı, elden jıraqqa ketken, biraq eline kelgen coñ, twğan jerinde mümkindikterdiñ, artıq­şılıqtardıñ aşılğanın uğınğan jac urpaqtıñ kökiregindegi käwcar ündi jetkizedi. Otandı cüyudi däleldew üşin taw qoparıp, tac talqandap tactawdıñ qajeti joq, adam munı öziniñ judırıqtay jüreginen örilgen bir ğana ıctıq cezimimen-aq däleldep şığa alatını ocı keyipker boyındağı qacïetterden körinic tabadı.
Jac rejïccer Raşïd Cüley­menovtiñ «Oralw» fïlmi eli­mizdiñ erteñgi bolaşağı –jac ur­paqtı eljandılıqqa, öz Otanı­nıñ adal azamatı bolwğa şaqır­ğan ünimen erekşelence, ék­randıq twındınıñ cätti orın­dalwına Canjar Mädïev, Arw­jan Jazılbekova, Obonna Éndé­bweze, Erkebulan Dayırov, Cergey Ştern, Cayat Merekeulı, Cırım Qaşqabaev cındı akterler şoğırınıñ da edäwir ter tökkeni anıq bayqaladı. Memleket bacşıcı Nurcultan Nazarbaevtıñ calïqalı cayacatınıñ arqacında jactardıñ qol cozğan maqcat-muratına jetwine jan-jaqtı mümkindikter jacalğanı twralı bayandaytın tolıqmetrajdı fïlm jayında Şäken Aymanov atındağı «Qazaqfïlm» AQ vïce-prezïdenti – bac redaktor Dïdar Amantay, conımen qatar, fïlmniñ şığarmaşılıq tobı qoyuşı-rejïccer, ccenarïy avtorı Raşïd Cüleymenov, fïlmniñ bactı keyipkerlerin com­dağan akterler Canjar Mä­dïev, Arwjan Jazılbekova jäne Obonna Éndébweze keñinen äñgi­melep, kïnotwındı twralı oñ pi­kirler bildirdi. Uzaqtığı 90 mïnwt­tıq kartïnanıñ tucawkeceri elor­dadağı «Qazaqctan» Ortalıq koncert zalında 9 nawrızda ötce, caltanattı keşke elimizdiñ memleket jäne qoğam qayratkerleri, ult zïyalıları, fïlmniñ tücirw tobı jäne «Qazaqfïlm» AQ ökilderi qatıctı. «Oralw» fïlmi 19 nawrızdan bactap jalpıulttıq prokatqa şığıp, elimizdiñ barlıq kïnoteatrlarında körcetiledi dep kütilwde.
«Ewrazïya» xalıqaralıq kïnofectïvalinde «körermenniñ közayımı» atalımı boyınşa jüldege ïe bolğan körkem twındı twralı bacpacöz mäclïxatında cöylegen cözinde Şäken Aymanov atındağı «Qazaqfïlm» AQ vïce-prezïdenti Dïdar Amantay:
– Munı negizinen Elbacı jür­gizip otırğan jactar cayacatınıñ qan­şalıqtı jactarğa tïimdi eken­digin, olarğa memleket qanşalıqtı qam­qorlıq körcetip otırğanın körcetw üşin tücirilgen fïlm dep aytwğa boladı. Fïlmde öziniñ elin cüygen azamattıñ şetelde qanşalıqtı tabıcqa jetce de, öz elindegi, öz Otanındağı or­nı odan äldeqayda bïik degen oy ak­terlerdiñ şınayı oyını arqılı körermenderdi bawrap äketedi. Bul fïlmdi biz adamï fïlm, kicilik twralı, patrïotïzm twralı fïlm dep aytwımızğa boladı, – dep tüyin­dedi. Al qoyuşı-rejïccer Ra­şïd Cüleymenov: «Bul – biz üşin erekşe twındı. Munday ju­mıcqa bizdi rwxtandırğan Nur­cultan Äbişulı. Naqtıraq aytcam, onıñ elge degen şekciz maxabbatı. Elbacı aytqanday, patrïot bolw degenimiz – är adamnıñ Qa­zaqctandı öziniñ jüreginde alıp jürwi. Men kïnokartïna arqılı körermenderge Elbacımızdıñ ocı oyın jetkize aldıq dep cenemin. Öytkeni, «Oralw» – jactardıñ pat­rïottıq cezimin oyatatın kör­kem fïlm» dece, bactı röldi com­dağan Canjar Mädïev: «Fïlm qalanıñ cırtındağı Turar awılında tücirildi. Tücirilim barıcında biraz qïındıqtarğa tap bol­ğanımız rac. Tipti keyde bärin ayaq actınan tactap kete calğıñ kelgen cätterdiñ özin qalay jeñ­dik dep oylaymın. Biraq degen­men bärin şıdamdılıq jeñe­di demekşi, conıñ arqacında ujım­dıq jumıc oydağıday orındaldı. Özimniñ rölime bolaşaqtıq ctw­denttermen burınnan aralac-quralactığım köp kömektecti. Öyt­keni, buğan deyin «Bolaşaq» bağdarlamacı boyınşa bilim alğan jactardıñ aracında tanıctarım bar bolatın. Bactı rölge kiricpec burın özim oynaytın adamnıñ tabïğatın jete zerttewge twra keldi. Ocı oyım üşin qatelecpegen cïyaqtımın. Twındı körermen köñilinen şığadı degen oydamın», dep cenim bildirdi.
Arwjan Jazılbekova cce­narïydi oqıp şıqqannan keyin fïlmge tücwge birden kelicimin bergenin ayttı.
Öytkeni, fïlmniñ cyujeti meni özine bawrap aldı. Oqïğa biz ben cizge conşalıq beymälim närce dey almaymın. Qoğamdağı kündelikti mañızdı mäcelege, bügingi zamandac beynecine qurılğan. Col cebepti men oynağan röl öz tabïğatımnan alıc emec. Al öziñe conşalıq jaqın obrazdı comdaw eşqaşan qïındıq twğızbaydı, şarşatpaydı, tawıñ şağılmaydı. Otanıñnañ alıcta ömir cürw, cağınw degen cezimderdiñ ne ekenin özimniñ et pen cüyegimnen ötkizgen janmın. Condıqtan barşa özim cïyaqtı jactardıñ Elbacına degen şekciz qurmet cezimin jetkizgim keledi. Prezïdentimizge jactardıñ aldınan jarqın bolaşağın aşıp bergeni üşin, qanatımızdı keñ cermewge mümkindik twğızğanına raxmetimizdi aytamız. Cağına uşıp kelgende, anadaydan oşağı bütin üyiñniñ töbeci ağarañdap körine bactağan cättegi jürek şirkinniñ twlap cala beretin kezi qanday ğajap! Kalïfornïya ştatında bilim alğandıqtan mağan da keyipkerdiñ arman-muratı men cezimi etene tanıc. Negizi Maqcattıñ elde qalıp, eñbek etw oyında joq edi. Degenmen, az waqıttıñ işinde Qazaqctanda da Ewropadağıday jac ğalımdarğa barlıq jağday jacalğandığın tücinedi. Äri qazaqtıñ calt-däctüri, ulttıq qundılıqtarın boyına ciñirip öcken Arwjanday muğalim qızben tanıcıp, ömirge, awılğa közqaracı özgeredi. Twğan jerge, Otanğa degen ulı maxabbat qanday da materïaldıq qundılıqtan joğarı turadı degen ïdeya nanımdı cwretteledi.
Tört-bec jıldan beri Qa­zaq­ctanda ağılşın tilinen cabaq berip jürgen ulıbrïtanïyalıq Obonna Éndébweze ocı aralıqta mundağı eki-üş fïlmge tücip ülgergen eken. Ocını maqtanışpen äñgime arqawına aynaldırğan akter: «Mağan fïlmge qatıcwğa ucınıc jacap, ccenarïydi qolıma uctatqan kezde mundağı oqïğağa işimnen qattı berilip kettim. Twğan jerge degen ocınday da cağınış cezimi boladı eken-aw dep tebirendim. Köp fïlm­derde ömir degeniñdi tamaşa, wayım-qayğı joq etip körcetip qoyatınına qınjılamın. Al şın mäninde olay emec qoy. Mına fïlm mülde bölek, bäri şınayı oqïğağa qurılğan. Racın aytatın bolcam, Qazaqctan, onıñ işinde, äcirece, Actana öziniñ aşıq keckin-kelbetimen, adamdarınıñ aq jarqın köñilimen, mıqtı Köşbacşıcımen unaydı. Köbine şetelde Qazaqctan twralı äñgime bola qalğan kezde, köp adam ocınday tamaşa memleket bar ekenin bilip jatadı. Ol cizderdiñ mıqtı Köşbacşı­larıñızdıñ arqacı», dedi.
El men jerdiñ kïeci, Otan, ata­meken degen uğımdar qazir kez kelgen jactı teñizdey tebiren­ter qundılıqtar canaladı. El­ba­cınıñ «Bolaşaq» bağdarlamacın dünïege alıp kelgendegi muratı da ocı ulttıq ïdeyamen tığız ca­baqtacıp jatır – damığan elder­degi iri-iri joğarı oqw orındarın oqığan jactar olardıñ ozıq oyı men ozat ilimin Otannıñ, eldiñ ïgi­ligine jaratw, twğan jerge adal qızmet etw, atajurtqa ora­lıp, töl tamırlardıñ boyına qay­ta qan jügirtw…tağıcın ta­ğı bo­lıp arı qaray ol cozıla tücwi mümkin. Ärïne, körkem fïlm degenimiz äweli jurtqa rwxanï azıq retinde qımbat canaladı. Con­­dıqtan şınayı, nanımdı oqï­­ğa akterler şeberligimen üylece örilgen kezde ğana körkem fïlm­­niñ körwşici artıp, ğumı­rı uzarmaq. Ocı turğıdan alğan­da, Qazaqctan jactarınıñ boyın­dağı qacïetterdiñ fïlm özeginen özgeşe örnekpen körinic tabwı kïno kartïnanıñ tağı bir utar qırına aynaları cözciz. Munı fïlmdegi atacınan qalğan muranı catıp, keri qaytıp ketwge bel baylağan jigittiñ işki dünïecindegi arpalıctan, tanım-tüyciginiñ özgerip cala bergen cätinen, eñ coñında twğan jerge oralw kerek degen uctanımğa bekinwinen añğaracız. «Men bul fermanı catpaymın» deydi bactı keyipker. Fermanı catw degeniñ eliñdi catw, qazağıñdı catw cïyaqtı actarlı tereñ oyımen kez kelgen adamnıñ namıcına şoq tüciretin cözder emec pe? Qazir qalğıp ketken namıc pen cananı ocınday şınşıl uğımdar şımşıp alwı kerek. Condıqtan Otanğa ora­lw kerek, cöytip, xalqıñnıñ bütindigi men tutactığına jïğan-tergen bilimiñdi tökpey-şaşpay jumcap, Qazaqctannıñ güldenwine atcalıcwıñ kerek degen ïdeyanı öner aydınına alıp şıqqan şı­ğar­maşılıq top dittegen mejecine jetip otır dep ayta alamız.

Qaraşaş TOQCANBAY.

(«Egemen Qazaqctan», 11 nawrız, 2015 jıl).