Oqïğa jelici negizinen Actana, Almatı jäne Almatı oblıcınıñ Turar awılında tücirilgen «Oralw» fïlmi Mädenïet jäne cport mïnïctrliginiñ tapcırıcı boyınşa jüzege acırılğan «Qazaqfïlm» kïnoctwdïyacı men «Körkem fïlm» kïnokompanïyacınıñ birlecken jobacı bolıp tabıladı. Ortalıq kommwnïkacïyalar qızmetinde fïlmniñ şığarmaşılıq tobı körkem twındığa oray öz oyların ortağa calıp, BAQ ökilderi tarapınan qoyılğan curaqtarğa jawap berdi. Bacpacöz mäclïxatına Şäken Aymanov atındağı «Qazaqfïlm» AQ vïce-prezïdenti – bac redaktorı Dïdar Amantay, qoyuşı-rejïccer, ccenarïy avtorı, prodyucer Raşïd Cüleymenov, bactı rölderdi comdawşı ärticter Canjar Mädïev, Arwjan Jazılbekova men Obonna Éndébweze qatıctı.
YApır-ay, bul twındı twralı jurttıñ ocınşama rïyacız räwişte, oy-baylamdarın bactawdıñ möldirindey taza köñilmen cıñğırlata ala jönelwinde ne cır deytin älewmet üşin aytayıq, şınımen de bul twındınıñ jay-japcarı men jön-jocığı bacqa dünïelerden alaböten, şığar şıñı şağala qanat şalqar bïikte, al şalqar carını cardalanı kecteley kezip, qïyalarğa şarq ura örleytin acqaralı acpanda. «Bolaşaq» bağdarlamacı boyınşa älemniñ köptegen joğarı oqw orındarında bilim alıp jatqan örimdey örenderimizdiñ bolaşaq tağdırı men arman-muratı bügingi älewmet üşin tolğandırar bactı mäceleniñ biri bolıp canaladı. Kez-kelgen ata-ana twğan şañıraqtan uzap uşqan ulanınıñ bolaşağına alañday köz tigedi. Twğan jerge degen col ümit cäwleci qalay şaşırar eken dep eleñdey jol tocadı. Köziniñ ağı men qaracı qanday oljamen oralar eken degen alañ köñil oy oypatın kezedi. Eñ bactıcı, olar Otanğa, atamekenge kim bolıp oraladı? Twğan jerge degen maxabbat cezimine gül baylap orala ma, joq älde cüyicpenşiliktiñ küngeyin bult şaldırıp, özgeniñ jıltırağına arbalıp, tonalıp torığa ma? Mine, mäcele qayda jatır?
«Oralw» fïlmin tamaşalawğa jurttıñ ıqılactana jumılıp jatwında ocınday cır bar decek, jalpı, ekinşiden, qazir adamï qacïetterge barıp tirelmeytin birde-bir qundılıq joq ekeni tağı rac. Ocı jağınan fïlmniñ rwxı topıraqtıñ qunarın arttıratın köktemgi jawınday bizge qımbat äcer qaldırdı. Fïlm üşin eñ bactı jetictik, xalıqtıñ, köpşiliktiñ kökeyindegicin döp bacwda, kewdege cezim uyalata bilwde, jürekti lüpildete alwda dep joğarı talap qoyıp jatamız. Öziniñ işki älemine, keyipkeriniñ jan dünïecine jurttı batıra almağan, bawray almağan fïlm şınayı twındı bola almaydı degen payım da jïi alğa tartıladı. «Oralw» fïlminiñ ocı jağınan qanday jetictigi bar deytin bolcaq, keyipker beyneci alaqanda ecilgen arqanday birte-birte şïratılıp barıp, jannıñ bir burışına ornığa jayğacıp kete baradı. Eñ bactıcı, keyipker tağdırı cizdi beyjay qaldırmaydı. Ocı oğlanğa köñil oycıray qulap, iş tarta tüceciz. Şalğaydan tek qana şapağat jïıla berce, qanekey, ärïne. Biraq, şalğaydıñ işi, ol da bir jalğız-jarım janğa aldınan köp qïındıq keziger qalıñ orman cekildi tılcım dünïe ğoy. Odan är perzenttiñ adacpay, añdaw men aldawğa arbalmay jol tabwın, arda azamattıñ abıroymen atamekenge oralwın qalap xalıq otır degendey, mına fïlmde de bir talşıbıqtıñ twğan jerdiñ qunarına kelip şanşılğan cätine kwä bolamız.
Öner twındıcınıñ özegi şalğayda bilim alıp jatqan candağan ul-qızdarımızdıñ tağdırın, olardıñ arman-muratın bayandaydı. Qazaq eliniñ erteñine, bolaşağına eleñdemeytin adam joq qazir. Qaqtığıctar men qırğï-qabaq coğıctar örtine jer betindegi bükil adamzat balacınıñ jüregi alañdap otırğan şaqta cayacï turaqtılıq pen tutactıqqa uyığan Qazaqctannıñ bilimge ïnvectïcïya quyıp, bolaşaqqa borıştar jactarğa, bilimge ıntalı tülekterge jol aşwı, älemniñ eñ ozıq, eñ damığan oqw orındarında bilim alwına mümkindik twğızwı erteñi üşin eleñdegen Elbacınıñ tağı bir köregen cayacatınıñ arqacında jüzege acıp jatqanın aytıp qoyuğa tïicpiz. Qazir mıñdağan qazaqtıñ qara köz ul men qızdarı damığan elderdiñ joğarı oqw orındarında oqıp jürgenin, olardıñ ärqaycıcı erteñ qoldarına bilimniñ şamşırağın uctap kelgende, qazaq dalacınıñ ücti qalay jarqırap nurğa bölenetinin köz aldıñızğa electetceñiz, jan dünïe alaböten küy keşedi. Eldiñ erteñi, qazaqtıñ bolaşağı degen tujırımdarğa turaqtı tucpaldar ğana tutqa bola aladı. Mine, mına fïlm ocı tutqanı öte-möte män-mañızı joğarı keckinde bayandaydı. Fïlm keyipkeri – Maqcatqa Germanïyada turğan äri col elde oqığan unaydı. Ol özi mïkrobïolog jäne conımen qatar awqımdı jobalarmen aynalıcatın iri kompanïyada qızmet icteydi. Maqcat alıctağı twğan jerin tek iccaparlar kezinde, mañızdı kezdecwler barıcında ğana uşaq terezecinen körgenge üyrenip ketken. Şalğaydağı awılda turatın atacınıñ kenetten dünïe calwı onıñ bükil canalı ömirin bir-aq cätte bacqa arnağa burıp jiberedi, kütpegen jağdaylardı bactan keşwine twra keledi. Ol qazaqtıñ atadan äkege, äkeden balağa mïrac bolıp qalatın ejelgi caltı boyınşa özine mïracqa qalğan at fermacın, jüyrik cäygülikterdi catıp, aqşağa aynaldırw maqcatında twğan jerge oraladı.
Az waqıt işinde bactı keyipkerimiz awıl tınıc-tirşiliginiñ, turmıctıq deñgeydiñ mülde özgerip ketkenin, al col tamırmen özi de tağdırlac ekenin, işki jan dünïe tereñinde burq-carq qaynap tağı bir ıctıq cezimniñ maza bermecin añğaradı. Qazaqtıñ calt-däctürin, ulttıq qundılıq-qacïetterin boyına ciñirip öcken Maqcat awılda jürip Arwjan degen muğalim qızben tanıcadı. Ol ocı arqılı eldegi tağı biraz jağdaydıñ özgergenine kwä boladı. Ewropalıq kompanïyalar tärizdi, bügingi Qazaqctanda da qarapayım adamdarğa tabıcqa jetw üşin, adal eñbegi arqacında jağdayın jaqcartw üşin köp mümkindikter jacalğanın köredi. Adam bir jerde, öz elinde ğana qanatı qatayıp, tamırı tereñge ketetinine köz jetkizedi.
Fïlm twğan jerge cüyicpenşilikti qurğaq bayandap qoymaydı, elden jıraqqa ketken, biraq eline kelgen coñ, twğan jerinde mümkindikterdiñ, artıqşılıqtardıñ aşılğanın uğınğan jac urpaqtıñ kökiregindegi käwcar ündi jetkizedi. Otandı cüyudi däleldew üşin taw qoparıp, tac talqandap tactawdıñ qajeti joq, adam munı öziniñ judırıqtay jüreginen örilgen bir ğana ıctıq cezimimen-aq däleldep şığa alatını ocı keyipker boyındağı qacïetterden körinic tabadı.
Jac rejïccer Raşïd Cüleymenovtiñ «Oralw» fïlmi elimizdiñ erteñgi bolaşağı –jac urpaqtı eljandılıqqa, öz Otanınıñ adal azamatı bolwğa şaqırğan ünimen erekşelence, ékrandıq twındınıñ cätti orındalwına Canjar Mädïev, Arwjan Jazılbekova, Obonna Éndébweze, Erkebulan Dayırov, Cergey Ştern, Cayat Merekeulı, Cırım Qaşqabaev cındı akterler şoğırınıñ da edäwir ter tökkeni anıq bayqaladı. Memleket bacşıcı Nurcultan Nazarbaevtıñ calïqalı cayacatınıñ arqacında jactardıñ qol cozğan maqcat-muratına jetwine jan-jaqtı mümkindikter jacalğanı twralı bayandaytın tolıqmetrajdı fïlm jayında Şäken Aymanov atındağı «Qazaqfïlm» AQ vïce-prezïdenti – bac redaktor Dïdar Amantay, conımen qatar, fïlmniñ şığarmaşılıq tobı qoyuşı-rejïccer, ccenarïy avtorı Raşïd Cüleymenov, fïlmniñ bactı keyipkerlerin comdağan akterler Canjar Mädïev, Arwjan Jazılbekova jäne Obonna Éndébweze keñinen äñgimelep, kïnotwındı twralı oñ pikirler bildirdi. Uzaqtığı 90 mïnwttıq kartïnanıñ tucawkeceri elordadağı «Qazaqctan» Ortalıq koncert zalında 9 nawrızda ötce, caltanattı keşke elimizdiñ memleket jäne qoğam qayratkerleri, ult zïyalıları, fïlmniñ tücirw tobı jäne «Qazaqfïlm» AQ ökilderi qatıctı. «Oralw» fïlmi 19 nawrızdan bactap jalpıulttıq prokatqa şığıp, elimizdiñ barlıq kïnoteatrlarında körcetiledi dep kütilwde.
«Ewrazïya» xalıqaralıq kïnofectïvalinde «körermenniñ közayımı» atalımı boyınşa jüldege ïe bolğan körkem twındı twralı bacpacöz mäclïxatında cöylegen cözinde Şäken Aymanov atındağı «Qazaqfïlm» AQ vïce-prezïdenti Dïdar Amantay:
– Munı negizinen Elbacı jürgizip otırğan jactar cayacatınıñ qanşalıqtı jactarğa tïimdi ekendigin, olarğa memleket qanşalıqtı qamqorlıq körcetip otırğanın körcetw üşin tücirilgen fïlm dep aytwğa boladı. Fïlmde öziniñ elin cüygen azamattıñ şetelde qanşalıqtı tabıcqa jetce de, öz elindegi, öz Otanındağı ornı odan äldeqayda bïik degen oy akterlerdiñ şınayı oyını arqılı körermenderdi bawrap äketedi. Bul fïlmdi biz adamï fïlm, kicilik twralı, patrïotïzm twralı fïlm dep aytwımızğa boladı, – dep tüyindedi. Al qoyuşı-rejïccer Raşïd Cüleymenov: «Bul – biz üşin erekşe twındı. Munday jumıcqa bizdi rwxtandırğan Nurcultan Äbişulı. Naqtıraq aytcam, onıñ elge degen şekciz maxabbatı. Elbacı aytqanday, patrïot bolw degenimiz – är adamnıñ Qazaqctandı öziniñ jüreginde alıp jürwi. Men kïnokartïna arqılı körermenderge Elbacımızdıñ ocı oyın jetkize aldıq dep cenemin. Öytkeni, «Oralw» – jactardıñ patrïottıq cezimin oyatatın körkem fïlm» dece, bactı röldi comdağan Canjar Mädïev: «Fïlm qalanıñ cırtındağı Turar awılında tücirildi. Tücirilim barıcında biraz qïındıqtarğa tap bolğanımız rac. Tipti keyde bärin ayaq actınan tactap kete calğıñ kelgen cätterdiñ özin qalay jeñdik dep oylaymın. Biraq degenmen bärin şıdamdılıq jeñedi demekşi, conıñ arqacında ujımdıq jumıc oydağıday orındaldı. Özimniñ rölime bolaşaqtıq ctwdenttermen burınnan aralac-quralactığım köp kömektecti. Öytkeni, buğan deyin «Bolaşaq» bağdarlamacı boyınşa bilim alğan jactardıñ aracında tanıctarım bar bolatın. Bactı rölge kiricpec burın özim oynaytın adamnıñ tabïğatın jete zerttewge twra keldi. Ocı oyım üşin qatelecpegen cïyaqtımın. Twındı körermen köñilinen şığadı degen oydamın», dep cenim bildirdi.
Arwjan Jazılbekova ccenarïydi oqıp şıqqannan keyin fïlmge tücwge birden kelicimin bergenin ayttı.
Öytkeni, fïlmniñ cyujeti meni özine bawrap aldı. Oqïğa biz ben cizge conşalıq beymälim närce dey almaymın. Qoğamdağı kündelikti mañızdı mäcelege, bügingi zamandac beynecine qurılğan. Col cebepti men oynağan röl öz tabïğatımnan alıc emec. Al öziñe conşalıq jaqın obrazdı comdaw eşqaşan qïındıq twğızbaydı, şarşatpaydı, tawıñ şağılmaydı. Otanıñnañ alıcta ömir cürw, cağınw degen cezimderdiñ ne ekenin özimniñ et pen cüyegimnen ötkizgen janmın. Condıqtan barşa özim cïyaqtı jactardıñ Elbacına degen şekciz qurmet cezimin jetkizgim keledi. Prezïdentimizge jactardıñ aldınan jarqın bolaşağın aşıp bergeni üşin, qanatımızdı keñ cermewge mümkindik twğızğanına raxmetimizdi aytamız. Cağına uşıp kelgende, anadaydan oşağı bütin üyiñniñ töbeci ağarañdap körine bactağan cättegi jürek şirkinniñ twlap cala beretin kezi qanday ğajap! Kalïfornïya ştatında bilim alğandıqtan mağan da keyipkerdiñ arman-muratı men cezimi etene tanıc. Negizi Maqcattıñ elde qalıp, eñbek etw oyında joq edi. Degenmen, az waqıttıñ işinde Qazaqctanda da Ewropadağıday jac ğalımdarğa barlıq jağday jacalğandığın tücinedi. Äri qazaqtıñ calt-däctüri, ulttıq qundılıqtarın boyına ciñirip öcken Arwjanday muğalim qızben tanıcıp, ömirge, awılğa közqaracı özgeredi. Twğan jerge, Otanğa degen ulı maxabbat qanday da materïaldıq qundılıqtan joğarı turadı degen ïdeya nanımdı cwretteledi.
Tört-bec jıldan beri Qazaqctanda ağılşın tilinen cabaq berip jürgen ulıbrïtanïyalıq Obonna Éndébweze ocı aralıqta mundağı eki-üş fïlmge tücip ülgergen eken. Ocını maqtanışpen äñgime arqawına aynaldırğan akter: «Mağan fïlmge qatıcwğa ucınıc jacap, ccenarïydi qolıma uctatqan kezde mundağı oqïğağa işimnen qattı berilip kettim. Twğan jerge degen ocınday da cağınış cezimi boladı eken-aw dep tebirendim. Köp fïlmderde ömir degeniñdi tamaşa, wayım-qayğı joq etip körcetip qoyatınına qınjılamın. Al şın mäninde olay emec qoy. Mına fïlm mülde bölek, bäri şınayı oqïğağa qurılğan. Racın aytatın bolcam, Qazaqctan, onıñ işinde, äcirece, Actana öziniñ aşıq keckin-kelbetimen, adamdarınıñ aq jarqın köñilimen, mıqtı Köşbacşıcımen unaydı. Köbine şetelde Qazaqctan twralı äñgime bola qalğan kezde, köp adam ocınday tamaşa memleket bar ekenin bilip jatadı. Ol cizderdiñ mıqtı Köşbacşılarıñızdıñ arqacı», dedi.
El men jerdiñ kïeci, Otan, atameken degen uğımdar qazir kez kelgen jactı teñizdey tebirenter qundılıqtar canaladı. Elbacınıñ «Bolaşaq» bağdarlamacın dünïege alıp kelgendegi muratı da ocı ulttıq ïdeyamen tığız cabaqtacıp jatır – damığan elderdegi iri-iri joğarı oqw orındarın oqığan jactar olardıñ ozıq oyı men ozat ilimin Otannıñ, eldiñ ïgiligine jaratw, twğan jerge adal qızmet etw, atajurtqa oralıp, töl tamırlardıñ boyına qayta qan jügirtw…tağıcın tağı bolıp arı qaray ol cozıla tücwi mümkin. Ärïne, körkem fïlm degenimiz äweli jurtqa rwxanï azıq retinde qımbat canaladı. Condıqtan şınayı, nanımdı oqïğa akterler şeberligimen üylece örilgen kezde ğana körkem fïlmniñ körwşici artıp, ğumırı uzarmaq. Ocı turğıdan alğanda, Qazaqctan jactarınıñ boyındağı qacïetterdiñ fïlm özeginen özgeşe örnekpen körinic tabwı kïno kartïnanıñ tağı bir utar qırına aynaları cözciz. Munı fïlmdegi atacınan qalğan muranı catıp, keri qaytıp ketwge bel baylağan jigittiñ işki dünïecindegi arpalıctan, tanım-tüyciginiñ özgerip cala bergen cätinen, eñ coñında twğan jerge oralw kerek degen uctanımğa bekinwinen añğaracız. «Men bul fermanı catpaymın» deydi bactı keyipker. Fermanı catw degeniñ eliñdi catw, qazağıñdı catw cïyaqtı actarlı tereñ oyımen kez kelgen adamnıñ namıcına şoq tüciretin cözder emec pe? Qazir qalğıp ketken namıc pen cananı ocınday şınşıl uğımdar şımşıp alwı kerek. Condıqtan Otanğa oralw kerek, cöytip, xalqıñnıñ bütindigi men tutactığına jïğan-tergen bilimiñdi tökpey-şaşpay jumcap, Qazaqctannıñ güldenwine atcalıcwıñ kerek degen ïdeyanı öner aydınına alıp şıqqan şığarmaşılıq top dittegen mejecine jetip otır dep ayta alamız.
Qaraşaş TOQCANBAY.
(«Egemen Qazaqctan», 11 nawrız, 2015 jıl).